I mí Mhéan Fómhair beidh na mílte Gael ag dul chun na sráideanna i mórshiúl náisiúnta ar son na Gaeltachta agus na Gaeilge. Ach, an bhfuil pobal na Gaeilge ag troid na sean-chathanna céanna le breis agus caoga bliain? Agus cé chomh héifeachtach is a bhíonn léirsithe mar seo chun athrú polasaí a bhaint amach? Ar Seachtain, amharcann an t-iriseoir Áine Ní Bhreisleáin siar ar roinnt agóidí de chuid Conradh na Gaeilge agus an toradh a lean iad.

Foclóir:

Éileamh: Demand

Maoiniú: Funding

Maram: I suppose

Mórshiúil: Procession

Mianta: Wishes/Desires

Féinriail: Autonomy

Cumhachtaí: Powers

Uaillmhianach: Ambitious

Cáipéisí: Documents

Ré: Era

Gnáthphobal: Ordinary people

Go borb: Abruptly or Gruffly

Suaitheantas: Emblem

Mana: Motto

San áireamh: Included

Rachmasóirí: A derogatory term for the wealthy

Gan fiacail a chur ann: Not to mince one’s words

Daoine ón iasacht: Outsiders

Rathúil: Successful

Snáithe: Thread

Sean-chathanna: Old battles

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Cuireadh tús le hUachtaránacht Michael D Higgins i 2011, tar éis dó breis is milliún vóta a fháil agus sciar 56% faighte aige.

­

Ó shín i leith, ghlac sé leis an dúshlán a bheith mar Uachtarán do chách, agus níor chuir sé fiacail ina fhocail agus é ag labhairt amach go poiblí ar ábhair éagsúla.

­

Ach le deireadh a dhara téarma mar Uachtarán ag druidim linn agus a chomharba le roghnú sna míonna amach romhainn, cé a bheadh in ann teacht isteach sna sála air?

­

Ar Seachtain, amharcann an Dr Katie Whelan siar ar an am a chaith Micheál D Ó hUigínn in Áras an Uachtaráin agus tugann sí spléachadh ar na féidearthachtaí atá ann dá chomharba.

­

­

Foclóir:

­

Éirimiúil: Intelligent

­

Ualach: Weight/burden

­

Beag beann ar: Regardless of

­

Iontaofa: Trustworthy

­

Ionannú: Identification

­

Barántas: warrant

­

Go héagórach: Unjustly

­

Pardún iarbháis: Posthumous pardon

­

Rochtain: Access

­

Faillí: Negligence

­

Níor chuir sé fiacail ina fhocal: He didn’t mince his words

­

Cé is moite: Except

­

Go neamhbhalbh: Point- blankly

­

Iar-throdaí: Former fighter

­

Ceap magaidh: Mockery

­

Féidearthachtaí: Possibilities

­

Tugadh bata agus bóthar dó: He was shown the door

­

Ballraíocht: Membership

­

Tost: Silence

­

Dóchúlacht: Probability

­

Urlabhraí: Spokesperson

­

Bunús: Basis

­

Sna sála air: On his heels

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bhí go leor eachtraí cinniúnacha ann a d’fhág lorg ar dhul chun cinn na gluaiseachta LADTA+ in Éirinn.

Ó na 1970í ar aghaidh, tháinig méadú ar infheictheacht dhaoine aeracha sna meáin in Éirinn - rud a d’imir tionchar nach beag ar mheon mhuintir na tíre.

Ó phóga aeracha ar an scáileán i Ros na Rún, go hóráidí dodhearmadta in Amharclann na Mainistreach, seans go bhfuil sé deacair samhlú anois an streachailt a bhí os comhair an phobail aeraigh le comhionannas a bhaint amach.

Ar Seachtain, tógann tá an t-údar Naoise Dolan siar muid ar na heachtraí is cinniúnaí sna meáin Éireannacha ó thaobh an phobail aeraigh de.

Foclóir:

Eisceachtúil Exceptional

Aiseolas: Feedback

Maitheas: Benefit

Ionchur: Input

Gluaiseachtaí: Movements

Na meáin: Media

In ainneoin: Despite

Feiceálacht: Visability

Crógacht: Bravery

Baol: Danger

Cosc: Ban

Coimeádach: Conservative

Riachtanas: Necessity

Scaip físeán go rábach: A video went viral

Comhionannas: Equality

Amharclann na Mainistreach: The Abbey Theatre

Aiteach: Queer

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bhí Liam Óg Ó hAnnaidh, nó 'Mo Chara' as Kneecap mar is fearr aithne air, os comhair na cúirte in Westminster Shasana inniu.

­Tá sé curtha ina leith gur thaispeáin sé brat Hezbollah agus é ar stáitse i Londain anuraidh, agus go raibh sé sin ina chomhartha tacaíochta don eagraíocht thoirmiscthe.

­D’fhoilsigh Kneecap ráiteas ar na meáin shóisialta inar shéan siad go ndearnadh aon choir agus gheall siad go ndéanfaidís cosaint ar “a gcearta” go fíochmhar.

­Thug siad le fios gur “ionsaí polaitiúil” é seo ón stát Bhriotanach atá dírithe orthusan mar “ealaíontóirí ó phobal faoi chois”.

Ar Seachtain, míníonn an t-iriseoir Ciarán Dúnbarrach cad a thit amach inniu, taobh istigh den chúirt agus taobh amuigh de.

­

­Foclóir:

­

Bratach: Flag

­

Léirigh: To convey or demonstrate

­

Mídhleathach: Illegal

­

Dodhéanta: Impossible

­

Stát sceimhlitheoireachta: Terrorist State

­

Abhcóide: Barrister

­

Neamhchoitianta: Uncommon

­

Achrann: Agro

­

Ionchúisitheoir: Prosecutor

­

Blaiseadh: Flavour

­

Comhghuaillíocht: Alliance

­

In aghaidh an dlí: Against the law

­

Cosantóirí: The defence

­

Mearbhall: Bafflement

­

Comhghleacaí: Colleague

­

Aineolas: Ignorance

­

De réir dealraimh: Apparently

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tá Comhairle Chontae Mhaigh Eo ag earcú Comhordaitheoir Ar Thithe Folmha sa Ghaeltacht, agus beidh dualgais acu sna Gaeltachtaí fud fad na tíre.

­

Ach, an bhfuil aon fhiúntas leis an ról agus an ndéanfaidh sé rud ar bith chun dul i ngleic leis an ghanntanas tithíochta?

­

Thug iriseoir Gaeltachta Seachtain, Áine Ní Bhreisleáin, leargás ar an cheapúchán úr.

­

Foclóir:

­

Tithe folmha: Vacant homes

­

Tréigthe: Abandoned

­

Fadhb ar leith: A particular problem

­

Folláin: Healthy

­

Go sainiúil: Uniquely

­

Suntasach: Considerable

­

Éileamh: Demand

­

Seal: A period of time

­

Go buan: Permanently

­

Deontas: Grant

­

Earcú: Hiring

­

Farsing: Extensive

­

Cónaitheacht: Residency

­

Fo-oifigigh: Junior Officers

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tá Gaelcholáiste nua beartaithe do lár na cathrach agus tá na doirse le hoscailt i mí Mheán Fómhair 2026, ach is iomaí dushlán atá fós le sárú leis sin a chur i gcrích. Ach, le os coinn 90% de mhúinteoirí na scoile i gcoinne Synge Street CBS a aistriú go Ghaelcholáiste, agus le tuismitheoirí go fóill gan mórán eolais faoin Ghaelcholáiste nua, an bhfuil baol ann nach dtarlóidh sé? Cad iad na dushláin atá os comhair meánscoil lán-Ghaeilge a bhunú i lár na cathrach, agus, cén fáth nach bhfuil achan duine sásta faoi? Labhraíonn Julian de Spáinn, ón fheachtas Gaelcholáiste 2,4,6,8 faoin phlean le ceathrú Gaeltachta a chruthú i gcroílár na cathrach.

Foclóir:

Soláthar: Supply

Roinn: Department

Éileamh: demand

Ilchreidmheach: Multi-faith

Liosta feithimh: Waiting list

Taighde: Research

Gar: Close

Tuairimí: Opinions

Iarratas: Request

Tairiscint: Offer

Maíomh: Boast

Ailtirí: Architects

Teagasc: Teaching

Earcaíocht: Recruitment

Cumarsáid: Communication

Ceathrú: Quarter

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tá clú agus cáil ar áilleacht chósta iarthar na hÉireann agus meallann sé turasóirí ó chian agus ó chóngar. Tá go leor daoine in Éirinn agus thar lear a bhfuil teach saoire acu sna ceantracha ghalánta seo, na Gaeltachtaí san áireamh. Ach leis na fadhbanna atá á gcruthú do dhaoine áitiúla de bharr na dtithe saoire seo, is léir go bhfuil práinn le cur leis an soláthar tithíochta fad-téarmacha do mhuintir na háite ar chósta na hÉireann. Labhair Colm Mac Eachmharcaigh, Oifigeach Pleanála Teanga i nGaeltacht Acla i gContae Mhaigh Eo faoi chás na Gaeltachta ansin.

Foclóir

Folamh: Empty

Scaipthe amach: Spread out

A mheas: Estimate

Easpa tithíochta: A lack of housing

Cothú: Cultivate

Luach: Value

Le dul i ngleic leis: To tackle or to address it

Bagairt: Threat

Tuairimí: Ideas

Casta: Complex

Muintir: Family or people

Taobh Thiar: The west side

Cíos: Rent

Cothromaíocht: Balance

Go buan: Permanently

Tá siad ag cur fúthu sa Ghaeltacht: They’re living in the Gaeltacht

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tráthnóna Dé Céadaoin, cúisíodh ball de Kneecap, Liam Óg Ó hAnnaidh, a sheinneann faoin ainm stáitse Mo Chara, as coir faoin Acht Sceimhlitheoireachta.

Baineann an cúiseamh le líomhain go raibh bratach Hezbollah á thaispeáint aige ag ceolchoirm i Londain anuraidh.

Tá Hezbollah agus tacaíocht dó mídhleathach sa Ríocht Aontaithe.

Tuigtear go mbeidh an tUasal Ó hAnnaidh ag séanadh an chúisimh.

Thug Kneecap “political policing” ar an gcúiseamh. Dar leo, ní hiad féin agus a bhfuil ar bun acu an scéal ach an “cinedhíothú” in Gaza.

Labhair Seachtain leis an iriseoir Gearóid Ó Muilleoir faoi na castachtaí agus na himpleachtaí a bhaineann leis an scéal seo.

See omnystudio.com/listener for privacy information.